Bedrijfsvoering op de schop: zo komen we tot circulaire elektrische huishoudelijke apparatuur
Wat is er nodig om te komen tot circulaire elektrische huishoudelijke apparatuur? Dat is een vraag waar transitieaanjager Huishoudelijke apparatuur Sabine Oberhuber (mede-oprichter Turntoo) zich over buigt. Samen met Murkje Kingma (consultant bij Turntoo) schrijft ze op verzoek van de Transitieagenda Consumptiegoederen een transitieplan. Het duo ging in gesprek met de branche en voerde verschillende onderzoeken uit. Eén ding werd duidelijk: er moet fors worden gewerkt aan bestaande bedrijfssystemen want circulariteit kent geen eendimensionale oplossingen.
Circulariteit: drie componenten
Om circulair te worden, zal moeten worden gekeken hoe input van materialen kan worden gereduceerd, hoe het gebruik zo lang en intensief mogelijk kan zijn en hoe hoogwaardig kan worden hergebruikt aan het eind van de levensduur. Hiervoor zijn oplossingen nodig voor producten en voor processen. Circulariteit in de context van elektrische huishoudelijke apparatuur is een complex begrip, want met enkel een duurzaam elektrisch huishoudelijk apparaat is de cirkel nog niet rond. Het apparaat mag dan wel gemaakt zijn van grondstoffen die geschikt zijn voor hergebruik en dusdanig in elkaar steken dat het demontabel is; als er geen proces is ingericht dat faciliteert dat het product terug de keten ingaat, is het nog niet circulair. Om circulaire processen te bevorderen, kan worden gekeken naar andere businessmodellen, maar ook naar het inrichten van processen gericht op levensduurverlenging en hergebruik en naar het inzetten van data en informatie. Hier is ook de wetgever aan zet, die dit door fiscale maatregelen kan stimuleren. Denk bijvoorbeeld aan het verlagen van de btw op reparaties, zoals dat in Zweden al is gebeurd.
Stel je voor dat een producent verantwoordelijk is en blijft voor zijn product, ook ná gebruik. Dan krijg je een totaal ander systeem waarbij fabrikanten heel anders moeten denken
Murkje Kingma, consultant bij Turntoo
Wegwerpcultuur overboord
Uit het onderzoek bleek al vrij snel dat een van de oplossingsrichtingen kan worden gevonden in het zoeken naar andere businessmodellen. Veel producenten werken nog volgens het idee dat er zoveel mogelijk geproduceerd moet worden om omzet te genereren. Dat betekent ook dat er zoveel mogelijk verkocht moet worden en producten dus dusdanig worden ontwikkeld dat ze juist níet al te lang meegaan. Halló wegwerpcultuur. ‘Maar stel je voor dat een producent verantwoordelijk is en blijft voor zijn product, ook ná gebruik. Dan krijg je een totaal ander systeem waarbij fabrikanten heel anders moeten denken,’ licht Kingma toe.
Zover zijn we in Nederland echter nog lang niet, bleek uit zowel de deskresearch als de workshops die het duo hield met voornamelijk producenten uit de huishoudelijke branche. Deelnemers aan de workshops waren onder meer leden van Applia (de belangenbehartiger van leveranciers en producenten van elektrische huishoudelijke apparaten) zoals Philips, Bosch en Miele, maar ook kennisinstellingen als TNO en het Fraunhofer Instituut. Oberhuber: ‘Tijdens die workshops ontstond een helder beeld van de struggle waar Nederlandse takken van de grote bedrijven voor staan: het feit dat ze veelal een saleskanaal zijn van een Europees bedrijf of multinational, Philips uitgezonderd. Ze zijn zich bewust van het probleem, namelijk dat de hele bedrijfsvoering anders moet, maar kunnen beperkt invloed uitoefenen. Terwijl die wens er wel is.’
Wens tot transparantie
Een ander belangrijk resultaat uit de workshops is de wens om meer transparantie over de producten te geven in de vorm van labeling. ‘Europese kwaliteitsmerken hebben de behoefte om aan hun consumenten te laten zien dat ze het beter doen dan de concurrent. Zo’n label maakt het daarnaast voor de consument eenvoudiger om een keuze te maken voor een duurzaam product.’ Ook de wens voor duidelijke wet- en regelgeving is sterk, zo bleek.
Aan dit kader wordt op dit moment op heel veel niveaus gewerkt, maar het mag wat het duo betreft veel sneller gaan. Oberhuber: ‘Er is op Europees niveau een groot aantal initiatieven in ontwikkeling, maar tegelijk is er in 2021 nog een richtlijn gerealiseerd die recycling bevordert ten opzichte van stappen die hoger op de R-ladder staan, zoals refurbishment en reparatie. En dat is de crux vanuit de lobby: een ouderwets en beperkt denken op het sluiten van de kringloop. Ik vind dat de push op repareerbaarheid et cetera veel nadrukkelijker moet worden gemaakt en wat dat betreft hoop ik dat Europa snel schakelt als het bijvoorbeeld gaat om zo’n label. Maar eerlijk gezegd ben ik daar niet te optimistisch over. We zien wel dat Frankrijk hierin het voortouw neemt. Sinds 2021 bestaat daar een label dat exact laat zien hoe eenvoudig een product te repareren is, waar nieuwe onderdelen beschikbaar zijn en hoe dat kostentechnisch zit. Daarmee lopen ze fors voor op de Europese wetgeving.’
Ik vind dat de push op repareerbaarheid veel nadrukkelijker moet worden gemaakt en wat dat betreft hoop ik dat Europa snel schakelt als het bijvoorbeeld gaat om zo’n label.
Sabine Oberhuber, mede-oprichter Turntoo
Product as a Service
Even terug naar het systeem van eigenaarschap van de producent, waar Kingma in het begin van dit artikel over spreekt. De term die daarvoor wordt gebruikt is PaaS: Product as a Service. Volgens Oberhuber en Kingma is dat voor met name huishoudelijke elektrische apparaten die vragen om een grote investering een krachtige circulaire oplossing. Het is ook een principe dat zijn werking al heeft bewezen. ‘Maar niet op alle apparaten,’ denkt Oberhuber. ‘Ik kan me niet voorstellen dat iemand maandelijks voor een elektrische tandenborstel of staafmixer wil betalen. Voor dit soort producten moeten we andere oplossingen zoeken. Maar denk aan een wasmachine. De consument betaalt dan een vast bedrag per maand en weet: de komende vijftien jaar zitten alle reparaties en service daarbij in.’
We moeten de partijen die hier in Nederland zitten (veelal verkooporganisaties van de grote merken) zo gemotiveerd mogelijk krijgen dat zij intern in hun organisatie andere vragen gaan stellen, zodat je dus op termijn andere apparaten krijgt
Murkje Kingma, consultant bij Turntoo
Aan de kostenkant valt echter nog wat te ontwikkelen met betrekking tot PaaS voor huishoudelijke apparatuur. ‘Momenteel is het zo dat de kosten hoger zijn omdat de afschrijving nog op de ouderwetse manier wordt gedaan, er wordt uitgegaan van twee à drie jaar. Tel daar de financieringskosten bij op. Dat zijn modellen die nog beter ontwikkeld moeten worden. Fabrikanten hebben nog heel weinig kennis van de total costs of ownership (TCO) van hun producten, evenals de consument. De TCO is het totaalbedrag aan kosten voor de aanschaf en het gebruik van een product gedurende de hele levens-/gebruikscyclus, inclusief reparties en onderhoud. Daar zou meer transparantie in de vorm van een label dus ook een belangrijke rol in spelen.’ Kingma vult aan: ‘Als een consument weet wat de totale kosten zijn van het bezitten van een wasmachine ga je er anders tegenaan kijken als je wat meer lijkt te moeten betalen voor een servicemodel. Want al die reparatiekosten, vroegtijdige veroudering: daar heb je dan geen last van.’
Kans én uitdaging
In de grootste kans voor circulaire huishoudelijke apparatuur – PaaS – ziet het duo tevens een grote uitdaging: de innovatie van apparatuur die binnen zo’n model past. De ontwikkeltijd van grote huishoudelijke apparaten, bijvoorbeeld een wasmachine, duurt vijf tot zes jaar. ‘Dat baart me zorgen,’ zegt Oberhuber. ‘Dit betekent dat we nog een paar jaar moeten wachten tot we de eerste echt circulaire machines zien. Welke dat zijn durf ik niet te zeggen, daar ben ik heel benieuwd naar.’
Naast deze uitdaging ziet Kingma er nog een: ‘We moeten de partijen die hier in Nederland zitten (veelal verkooporganisaties van de grote merken) zo gemotiveerd mogelijk krijgen dat zij intern in hun organisatie andere vragen gaan stellen, zodat je dus op termijn andere apparaten krijgt.’
De ideeën zijn er, besluiten ze. ‘Die staan straks allemaal netjes in het transitieplan. En misschien is dat óók wel een uitdaging: dat er eigenaarschap wordt gepakt en dat het plan niet in de la blijft. Dat de onderwerpen actief verder worden gebracht in samenwerking tussen overheid en branches.’
Lees hier het complete rapport.