In gesprek met Nancy Bocken en Steven van Eijck. Op weg naar postgroei

In een ideale circulaire economie bestaat afval niet. Producenten hergebruiken grondstoffen voor producten en we putten de aarde niet langer uit voor economische groei. Zo ver is het nog niet. Maar hoe komen we hier? En wat hebben bedrijven hiervoor nodig?

Dit bespreken we met Nancy Bocken en Steven van Eijck. Bocken is hoogleraar duurzaam bedrijfsleven aan de Universiteit van Maastricht. Ook is ze co-founder van HOMIE, een bedrijf dat huishoudelijke apparatuur pay-per-use aanbiedt, en ze is onderzoeker bij Circular X, een Europees onderzoeksproject naar circulaire businessmodellen. Van Eijck is oud-staatssecretaris van financiën en is voorzitter van stichting Open. Deze stichting vertegenwoordigt Nederlandse producenten van elektronische apparaten en wil de e-wastesector cirulair maken.

Kunnen we de klimaatdoelstellingen halen en groen blijven groeien?

Nancy Bocken: ‘Het businessmodel van onze economie is groeien en meer spullen produceren en verkopen. Daar komt steeds meer kritiek op. We halen voor 100 miljard ton aan materialen uit de aarde. Vijftig jaar geleden was dit 30 miljard ton. Het Circularity Gap Report laat over de afgelopen periode van drie jaar zien dat we minder producten en materialen zijn gaan hergebruiken. Van 9 naar 7 procent circulair. We zijn dus minder circulair geworden.’

Volgens haar moeten we naar veel meer kijken dan hergebruik. ‘Met alleen recycling kunnen we het grondstoffengebruik niet bijbenen. Dit heeft te maken met de Jevons-paradox. Iedere keer als we grondstoffen besparen, door bijvoorbeeld een efficiëntere productiemethode en iets daardoor ook goedkoper wordt, dan wordt deze milieuwinst weer ongedaan gemaakt door meer consumptie.’

Zo kun je als bedrijf wel energiezuinigere – of goedkopere – televisies produceren, maar als consumenten alleen maar grotere tv’s aanschaffen, is de milieuwinst al snel verdwenen. ‘We moeten dus ook kijken naar hoe lang een product meegaat of hoe makkelijk het te repareren is. Ik denk dat groei geen doel op zich meer moet zijn. We moeten naar een systeem waarin we planetaire grenzen respecteren.’

Steven van Eijck: ‘Nu worden bruikbare spullen te makkelijk gestort. Voor webshops is het goedkoper om teruggestuurde spullen te laten storten, dan ze refurbished te verkopen. Dat moet anders kunnen. De doelstelling van stichting Open is om 65 procent van alle e-waste in te zamelen en te hergebruiken. Maar hiermee zijn we er nog niet. Zowel de producent als de consument heeft hierin verantwoordelijkheid. Het moet verantwoorder en duurzamer.’

Hoe ziet een alternatief systeem eruit?

Nancy Bocken: ‘Door onze economische activiteit is het niet best gesteld met de biodiversiteit. We zien steeds extremere weersomstandigheden door klimaatverandering, het is vijf over twaalf. Het welzijn van de wereldbevolking moet boven de economische groei gaan. Hoe dat eruit moet zien? Er zijn een heleboel alternatieven. Je kunt producten als een service aanbieden, consumenten aansporen minder te kopen, of een take-back programma voor het terughalen van een product opzetten voor hergebruik of recycling. Waar het om gaat, is dat we naar een systeem gaan dat kwaliteit boven kwantiteit stelt.’

Hoe ziet postgroei voor elektronische apparaten eruit?

Steven van Eijck: ‘Consumenten dragen hieraan bij door producten niet meer weg te gooien. Ze helpen mee door spullen aan anderen te geven. Of door ze te laten repareren. Daarom vind ik repair cafés goede initiatieven. Onder andere hierdoor realiseren producenten dat ze met verduurzaming bezig moeten. Maar dat is natuurlijk nog niet genoeg.’

‘Ik vind het mooi om te zien hoe Miele kleur bekent, zij bieden refurbished wasmachines aan voor een redelijke prijs. En steeds meer grote bedrijven als Samsung en Apple zien het belang van reparatie in. Ook heeft Apple een robot die oude iPhone‘s demonteert, hierdoor zijn ze volledig recyclebaar.’

Bocken schudt haar hoofd: ‘Het percentage telefoons dat wordt gerepareerd en uiteindelijk wordt gerecycled, is maar een fractie van wat bedrijven als Apple en Samsung op de markt brengen. Hun verdienmodel is nog steeds om zoveel mogelijk producten te verkopen. In Frankrijk ligt Apple wederom onder vuur omdat ze reparatie bemoeilijken. Eerder kreeg Apple al een boete voor het langzamer maken van oudere modellen.’

Wat is er nodig om deze bedrijven mee te krijgen?

Nancy Bocken: ‘De EU is onder andere bezig met wetten rond recht op reparatie en het makkelijker maken van productreparatie voor consumenten. Hierdoor dwing je bedrijven beter na te denken over product levensduurverlenging en reparatie, en maak je consumenten bewust van grondstoffengebruik. Wat ik ook belangrijk vind: duurzaamheid krijgt een steeds grotere rol in het onderwijs en studenten zien ook in dat het anders moet.’

Steven van Eijck: ‘Wie circulariteit ook aanjaagt, we moeten eraan geloven. Nu ontbreekt het bedrijven nog aan een incentive om apparaten terug te halen. Dat komt omdat telefoons die ooit duizend euro hebben gekost, bijna niets meer waard zijn. Dit terwijl er nog voldoende bruikbare materialen en onderdelen inzitten.’

‘Ik ben hier nog nooit op tegengesproken, maar volgens mij hebben we inmiddels meer grondstoffen boven de grond dan onder de grond. Het is zaak om deze materialen weer te herwinnen. Dit zou bijvoorbeeld kunnen met een materialenpaspoort, dit zorgt voor meer transparantie.’

‘Dat onderwijs een belangrijke rol speelt zie ik ook, ik zit in de Raad voor de Toekomst en zie dat de jonge generatie niet bezig is met bezit, maar veel meer met welzijn en duurzaamheid. Wij – als oudere generatie – moeten hen het vertrouwen geven.’

Consumentengedrag wordt ook beïnvloedt door producenten, waar begint hun verantwoordelijkheid?

Steven van Eijck: ‘Helemaal aan het begin. Daarom is er ook steeds meer aandacht voor ecodesign. Dus: hoe haal je een product uit elkaar? En hoe makkelijk is iets te repareren? De verantwoordelijkheid van producenten stopt niet als een product de fabriek verlaat. Hierin hebben ze een maatschappelijke verantwoordelijkheid.’

Nancy Bocken: ‘Bij Circular X houden we een database bij met bedrijven die het goede voorbeeld geven en voor een circulair bedrijfsmodel gaan. Hiermee laten we zien dat een hoop ondernemers hun verantwoordelijkheid al nemen. Tegelijkertijd hopen we hiermee ook anderen aan te sporen.’